Mustafa Hazım BaykaChrıstıanDestaın’ın yazdığı İsmail Yergüz’ün dilimize çevirdiği Aydınlanma adlı kitabına yazdığı sunuş(önsöz) bölümünde “Aydınlanma, bilgiden teknolojik buluşlara, ahlaksal değerlerden dinsel öğütlere, toplumsal örgütlenmeden devlet yönetimine kültürün her alanını kucaklayan oldukça geniş bir kavramdır” diye tanımlıyor.

       Mehmet Emin Kunt Aydınlıktan Karanlığa Türkiye Cumhuriyeti adlı kitabında,” Aydınlanma insanın ergin olma durumu, aklını başkalarının kılavuzluğuna ihtiyaç hissetmeden kullanabilme birey olabilme durumudur” der.

        Filozof Kant “Aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olamayış durumundan kurtulup aklını kendisinin kullanmaya başlamasıdır” der.

         Prof. Üstün Dökmen İletişim Çatışmaları ve Empati adlı kitabında “Aydınlanma yaşamını türbinlerden izlemek değil bizzat direksiyona geçip yönetmek yürütmektir” diyor.

        Avrupa’da aydınlanma dört devrimden sonra gelebilmiştir 1-Newton’un başlattığı bilimsel devrim 2-İktidar meşruiyetini halka dayandıran siyasal devrim 3-Aklın üstünlüğünü vurgulayan kültürel devrim 4-Sanayı devrimi

       Aydınlanma sürecini inceleyen sosyologlar aydınlanmanın temel ögelerini şöyle sıralamışlar

1-Özgürleşme 2-Aklını kullanma yetisi 3-Bilginin yaygınlaşması 4-Laikliğin benimsenmesi.(Bazı mezheplerde Akli delilleri esas alan Mutezile ekolu kötülenip gözden düşürülmüş, İçtihat kapıları kapanmıştır diyen Eş’arilik yüceltilmiş, aklın yerine nakil konulmuştur.) İslam dünyasında Hücceti İslam olarak bilinen İmam Gazali ve İbn-iTeymiyye olayları çözmede aklın yetersiz kalacağını meselenin ayet ve hadislerle çözüleceğini bildirmişlerdir.

      Orta çağda Avrupa Halkları birbirlerini yerken( mezhep savaşları yüzünden) Ortadoğu’da Abbasiler döneminde koca bir İslam uygarlığı yükseliyordu. Zekeriya El Razı, İbn-i Sina, İbn-i Farabi, İbn-i Rüşt, İbn-i Haldun, El Buruni,İbn-i Arabi El Cabir gibi aydınlar yetiştiren İslam dünyası oldukça hoşgörülü, bilime, bilim insanına karşı saygılı ve değer veren bir tutum içindeydi. İslam dünyasında yetişen bu aydınlar eski Yunan filozoflarından (Aristo, Hipokrat, Eflatun, Platon vs. gibi) yaralanmış, feyz almışlardır. Batı( Avrupa) Aristo’yu, Hipokrat’ı adı geçen İslam bilginlerinden öğrenerek Rönesans ve Reform Hareketlerinin alt yapısını geliştirmişlerdir. Ne var ki İslam dünyası koyu bir şeriat örtüsüne bürünerek fenden uzaklaşmış, bütün bilimlerin kuranı kerimde bulunacağını savunmuş ve ilerleme sağlanamamıştır.

       Vural Savaş’ın Anılarım adlı kitabından birkaç örnek: 1841 yılında Üniversitede Anatomi dersi okutulması tartışılıyor. Şeyhülislam fetva veriyor; Ölmüş kişinin vücuduna neşter vurulamaz. Anatomi dersi okutulamıyor. İbn-i Sina’nın kitapları yasaklanıyor. Yine aynı yıllarda kolera salgını baş gösterir. Kitlesel ölümler yaşanır. Orduda danışman olan Alman Subayı Moltke önleyici tedbir olarak suyun kaynatılarak içilmesini teklif eder. Şeyhülislam fetva verir “Allahtan gelenin önüne geçilemez.” içme suyu kaynatılmadan içilir. .

     30 Aralık 1920 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde frengi hastalığı tartışılıyor. Birinci Mecliste bulunan vekillerden bazıları itiraz ediyor ve diyorlar ki “Hastalık mikroptan değil Allah’tandır. Kadınlar muayene edilemez.”(Soner Yalçın-Siz Kimi Kandırıyorsunuz. Sayfa223)

     İngiliz Bilim Adamı John Locke 1689da yayınladığı Hoş Görü Üstüne Mektuplar adlı eserinde “ Sivil iktidarın yurttaşlarının ruhlarının kurtuluşuna karışmaya hiçbir biçimde hakları yoktur. Burada özel yaşam alanlarına karışma söz konusudur ve bu müdahale Kralın dini güç yoluyla kabul ettirmesidir. Oysa iktidarlar vatandaşlarının özgürlüğünü ve mülkiyet haklarını güvence altına almakla yükümlüdür. Din adamı siyasete karışmaz ve düşüncelerini açıklamak için hiçbir biçimde siyasetten yararlanmaz.” Diyor. Oysa İslam Dini sadece: Allah ile kul arasında bir ilişki olmayıp hayatın sosyal, siyasal, ve ekonomik yönlerini içine alan ve bu sahalarla ilgili yasaları olan(Fıkıh) bir dindir. Yaşama biçimimizi belirleyen bir dindir. Bu vesileyle olsa gerek İslam bilginleri daima dini yüceltmiş bilimi dine uydurmaya çalıştıkları için bilim ve fenalanında ilerleme gerçekleştirilememiş aydın olamamışız. Pozitif düşünemiyor, sorun çözmede rasyonel düşünemiyor sürü mantığıyla hareket ediyoruz.

       Çağdaşlaşmayı sağlayacak Türk Ulusunu çağdaşlaştırıp insanımızı birey yapacak bazı adımlar atıldı. Okuma yazma seferberliği, Köy Enstitüleri, Halkevleri, Halk odaları gericiler tarafından kapatıldı. Türk Halkını aydınlatacak cesur din adamlarına ve bilim insanlarına ihtiyaç var. Laiklik tam anlamıyla uygulanmalı, din ve vicdan özgürlüğü sağlanmalıdır. Yoksa Cumhuriyetin eşit yurttaşları değil, bir tarikatın bir cemaatin müridi oluruz.

       Dindar nesiller yetiştireceğiz, İnançlı imanlı gençlik yetiştireceğiz diyerek bilimsel eğitim yöntemleri yerine dinsel eğitime yönelirseniz inanç aydını-ümmet aydını yetiştirirsiniz. Dünya üniversiteleriyle yarışamazsın. Çağımıza bilim çağı diyorlar. Kabul gören bir buluş bir icadımız yok. Zeki Büyüktanır’ın Pir Sultan Abdal Kültür Sanat Derisinde yayınlanan yazısında Ümmet Aydınını şöyle tanımlıyor. “Bunlar bilimsel verileri özümseyemedikleri ve diyalektik bir eğitim  formasyonu alamadıkları için öğrendikleri, beyinlerinde yalnız birer ders olarak kalmıştır. Düşünsel ve eleştirel bir yargıya varamazlar.”Örnek: Aynı köyden birer devre ara ile askere giden iki arkadaş aynı bölükte buluşurlar. Bir devre önce giden çavuş olmuş diğeri acemi erdir. Çavuş genel kültür dersleri vermektedir. Dünya yuvarlaktır, kendi ekseni etrafında dönmesiyle gece gündüz, güneş etrafında dönmesiyle mevsimler meydana gelir. Arkadaşı müdahale edecek olur çavuş susturur. Ders biter teneffüse çıkınca acemi er arkadaşı, köylüsü çavuşa yaklaşıp “Arkadaş ne yaptın köyümüzün imamı dünyanın düz olduğunu, öküzün boynuzlarında olduğunu söylerdi.” Sen ona inanmıyor musun? Der. Çavuş Biliyorum, biliyorum ama ne yapayım. Yüzbaşı öyle diyor. Der.

      Konumuza yol gösterecek bir fıkra ile devam edelim. Bir baba oğul özel araçlarıyla şehirlerarası yolculuğa çıkmışlar. Direksiyonda oğul. Ağır ağır gidiyorlar. Epey zaman sonra baba

-Oğlum biraz Hızlansana deyince